کد مطلب:233472 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:177
دانش بی کران
«ان الأنبیا و الأئمه - صلوات الله علیهم - یوفقهم الله و یؤتیهم من مخزون علمه و حكمه ما لا یؤتیه غیرهم...
پیامبران و امامان از سوی خداوند توفیق یافته اند و از علم و حكمت مخزن ربوبی، علومی به آنان عطا شده كه به دیگران داده نشده است. از همین رو است كه علم آنان از تمامی دانش ها و علوم اهل زمان برتر و والاتر است. چنان كه می فرماید: «آیا آن كه خود هدایتگر مردم به سوی حق است، شایسته تر است كه از وی پیروی كنند، یا آنكه تا راهنمایی اش نكنند، هدایت نمی یابد. چه می شود شما را؟ شما چگونه حكم می كنید؟»
و نیز می فرماید: «هر آن كس را كه حكمت دهند، خیر كثیر نصیب او گردانیده اند».
و درباره ی طاغوت می فرماید: «پروردگارتان وی را بر شمایان برگزید و علاوه بر آن، به او فزونی در علم و قدرت جسمانی عطا فرمود و اوست كه پادشاهی خود را به هر كس كه بخواهد می بخشد و اوست بسیار بخشنده ی دانا».
و به پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «كتاب و حكمت را بر تو نازل نموده و آنچه را نمی دانستی به تو تعلیم داد و همانا فضل الهی بر تو بزرگ (عظیم) بود». و نسبت به امامان از اهل بیت و خاندان و فرزندان پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «آیا مردمان - به خاطر آنچه كه خداوند از فضل خویش به ایشان عطا فرموده - بر آنان حسد می ورزند؟ ما به آل ابراهیم كتاب و حكمت داده و به آنان
[ صفحه 150]
پادشاهی بزرگی عطا نمودیم، كه بعضی از مردمان ایمان آورند و گروهی از ایشان از آن روی برتافتند و آتش جهنم آنان را بس است».
هر گاه باری تعالی بنده ای را برای اداره ی امور بندگانش برگزیند، به وی شرح صدر و آمادگی كامل این امر را عنایت فرماید و در قلبش چشمه های جوشان حكمت را قرار دهد و علم را كاملا به وی الهام نماید كه بعد از آن در هیچ پاسخی در نماند و از رفتار و گفتار صحیح دور و منحرف نگردد. او (امام علیه السلام)معصوم،مؤید،موفق و مسدد و از هر گونه خطا و لغزشی در امان است. فقط اوست كه از جانب خدا این گونه قرار داده شده، تا حجت بر بندگانش و گواه او بر خلقش باشد. و «این فضل خداست كه به هر كس بخواهد می دهد و خداوند دارای فضلی بزرگ است».
و چه زیباست كلام زیبای هشتمین گنجینه ی حكمت الهی كه در این بخش با استدلال به آیات قرآن كریم یك بار دیگر حكمت و علم امام را یاد آور می شود و ناگفته هایی از این بحث را مطرح می فرماید:
خداوند سبحان انبیا و ائمه را توفیق بخشید و از خزانه علم و حكمت خود به آنها چیزی كه به دیگران نداده بود اعطا فرمود. از این رو علم آنها برتر از علم مردم زمانشان است.
اعطای حكمت، عطیه ای الهی است كه از سوی پروردگار عالم به امام ارزانی می شود، آنسان كه او از همه ی دانشمندان در همه زمانها، اعلم است.
امام رضا علیه السلام در ادامه فرمایشهای خود با استدلال به برخی آیات قرآن از عظمت علم امام پرده بر می دارد و دیدگان حق طلب را به سوی این معدن حكمت، معطوف می سازد:
[ صفحه 151]
آیه اول: آیا آن كه خود هدایتگر مردم به سوی حق است، شایسته تر است كه از وی پیروی كنند، یا آن كه تا راهنمایی اش نكنند، هدایت نمی یابد. چه می شود شما را؟ شما چگونه حكم می كنید؟
مطلب مورد استدلال در آیه ی شریفه این است كه: مخلوقات در كسب علم و حكمت و سایر كمالات دو دسته اند: بعضی بدون واسطه از خزائن غیبی علم و حكمت الهی، بهره مند می شوند و برخی دیگر با واسطه. اگر قرار است كسی عهده دار ولایت و هدایت مردم باشد، آن كه از سرچشمه زلال هدایت نوشیده بر آن كه از آب آلوده ی جوی لبی تر كرده یقینا سزاوارتر است.
آیه دوم: هر آن كس را كه حكمت دهند، خیر كثیر نصیب او گردیده است.
امام رضا علیه السلام می فرماید: از علم و حكمت مخزون ربوبی به او عطا شده است و اینك به آیه ی فوق استدلال می فرماید كه: خداوند متعال به هر كس حكمت عنایت نمود، خیر كثیر عطا فرموده است و با توجه به این كه آنچه خداوند «كثیر» ش بخواند به واقع كثیر خواهد بود، امام از این خیر كثیر، بهره ی بسیار برده و از این موهبت بزرگ الهی به تمام معنا بهره مند گشته است؛ كه حقیقت حكمت موهبتی است كه از طرف خدای سبحان اضافه می گردد.
آیه سوم: پروردگارتان وی (طالوت) را بر شمایان برگزید و علاوه بر آن، به او فزونی در علم و قدرت جسمانی عطا فرمود و اوست كه پادشاهی خود را به هركس بخواهد می بخشد و او بسیار بخشنده و داناست.
از این آیه ی شریفه چنین بر می آید كه اگر خداوند سبحان كسی را برای منصب هدایت جامعه - اعم از نبوت و رسالت و امامت - برگزیند، ویژگی هایی لازم را در او قرار می دهد و خصوصیت لازم برای امامت و
[ صفحه 152]
هدایت، هم توانایی علمی است و هم نیروی جسمی؛ (و زاده بسطة فی العلم و الجسم).
آیه چهارم: كتاب و حكمت را بر تو نازل نموده و آنچه را نمی دانستی به تو تعلیم داد و همانا فضل الهی بر تو بزرگ (عظیم) بود.
در این آیه كریمه نیز پروردگار عالم به پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله خطاب فرموده كه: خداوند متعال كتاب و حكمت را بر تو نازل كرده؛ یعنی كتاب و حكمت و موهبت و عنایت خداوندی است و فرمود: (علمك ما لم تكن تعلم)؛ خداوند به تو چیزی آموخت كه در مكاتب بشری پیدا نمی شود و فرمود: (و كان فضل الله علیك عظیما) فضل الهی نسبت به تو عظیم است.
آیه پنجم: آیا مردمان - به خاطر آنچه كه خداوند از فضل خویش به ایشان عطا فرموده - بر آنان حسد می ورزند؟ ما به آل ابراهیم، كتاب و حكمت داده و به آنان پادشاه بزرگی عطا نمودیم. بعضی از مردمان ایمان آوردند و گروهی از ایشان از آن روی برتابیدند و آتش جهنم آنان را كفایت می كند.
آری! به آنچه خداوند سبحان به ائمه علیه السلام عنایت فرموده حسادت ورزیدند! یعنی از سقیفه تا غیبت كبرای حضرت ولی عصر علیه السلام آنچه مظلومیت بر ائمه ایجاد شده، به دلیل حسادتهای دشمنان آنهاست.
در این آیات نیز حكمت همراه كتاب ذكر شده است. می فرماید: آل ابراهیم مورد عنایت الهی واقع شدند. زمانی كه مسأله امامت بر حضرت ابراهیم علیه السلام عرضه شد و آن حضرت این مقام را برای فرزندانش نیز درخواست نمود، حق تعالی فرمود: اگر فرزندان تو اهل ظلم نباشند، ما به آنها نیز این مقام را اضافه می كنیم و چون همه فرزندان آن حضرت صالح نبودند - كه مشمول دعای ابراهیم علیه السلام واقع شوند - خداوند فرمود:... بعضی از آنان ایمان آوردند و
[ صفحه 153]
گروهی از ایشان از آن روی برتابیدند و آتش جهنم را بس است. برخی از ذریه آن حضرت مشمول دعای ایشان شدند و قرآن درباره ی آنان می فرماید:
ما به آل ابراهیم،كتاب و حكمت داده و به آنان پادشاهی بزرگی عطا نمودیم.
حضرت رضا علیه السلام در ادامه چنین می فرماید:
«و ان العبد اذا اختارة الله - عزوجل - لامور عباده، شرح صدره لذلك و اودع قبله ینابیع الحكمة...».؛
بنده ای را كه خداوند سبحان برای امور بندگانش اختیار فرماید، به او شرح صدر می بخشد و آمادگی كامل این كار را عنایت می فرماید، و در قلبش چشمه های جوشان حكمت قرار می دهد....
لذا خداوند متعال وقتی نعمت های خود را به پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله متذكر می شود، از این موهبت بزرگ (یعنی شرح صدر) نیز یاد می فرماید: (ألم نشرح لك صدرك) [1] ؛ آیا سینه ی تو را گشاده نساختیم؟
منظور از شرح صدر،توسعه روح و فكر و حجت خداست و این توسعه می تواند مفهوم وسیعی داشته باشد، هم وسعت علمی از طریق وحی را یاد آور گردد و هم گسترش تحمل و استقامت در برابر لجاجت ها و كارشكنی های دشمنان و مخالفان را شامل گردد.
[ صفحه 154]
لذا هنگامی كه موسی بن عمران علیه السلام مأموریت دعوت فرعون طغیانگر را دریافت می كند بلافاصله عرض می كند:
(رب اشرح لی صدری - و یسرلی أمری) [2] ؛ خدایا سینه ام را گشاده ساز و كار را بر من آسان كن!
اصولا هیچ رهبر بزرگی بدون شرح صدر نمی تواند هدایتگر انسانها باشد و به یقین آن كس كه رسالتش از همه عظیم تر است (مانند پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله) شرح صدر او نیز باید از همه بیشتر باشد. طوفانها آرامش اقیانوس روح او را بر هم نزند. مشكلات او را به زانو در نیاورد. كارشكنی های دشمنان مأیوسش نسازد و پرسش از مسایل پیچیده او را در تنگنا قرار ندهد و این عظیم ترین هدیه ی به رسول الله صلی الله علیه و آله بود.
پیامبران و امامان از سوی خداوند توفیق یافته اند و از علم و حكمت مخزن ربوبی، علومی به آنان عطا شده كه به دیگران داده نشده است. از همین رو است كه علم آنان از تمامی دانش ها و علوم اهل زمان برتر و والاتر است. چنان كه می فرماید: «آیا آن كه خود هدایتگر مردم به سوی حق است، شایسته تر است كه از وی پیروی كنند، یا آنكه تا راهنمایی اش نكنند، هدایت نمی یابد. چه می شود شما را؟ شما چگونه حكم می كنید؟»
و نیز می فرماید: «هر آن كس را كه حكمت دهند، خیر كثیر نصیب او گردانیده اند».
و درباره ی طاغوت می فرماید: «پروردگارتان وی را بر شمایان برگزید و علاوه بر آن، به او فزونی در علم و قدرت جسمانی عطا فرمود و اوست كه پادشاهی خود را به هر كس كه بخواهد می بخشد و اوست بسیار بخشنده ی دانا».
و به پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «كتاب و حكمت را بر تو نازل نموده و آنچه را نمی دانستی به تو تعلیم داد و همانا فضل الهی بر تو بزرگ (عظیم) بود». و نسبت به امامان از اهل بیت و خاندان و فرزندان پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «آیا مردمان - به خاطر آنچه كه خداوند از فضل خویش به ایشان عطا فرموده - بر آنان حسد می ورزند؟ ما به آل ابراهیم كتاب و حكمت داده و به آنان
[ صفحه 150]
پادشاهی بزرگی عطا نمودیم، كه بعضی از مردمان ایمان آورند و گروهی از ایشان از آن روی برتافتند و آتش جهنم آنان را بس است».
هر گاه باری تعالی بنده ای را برای اداره ی امور بندگانش برگزیند، به وی شرح صدر و آمادگی كامل این امر را عنایت فرماید و در قلبش چشمه های جوشان حكمت را قرار دهد و علم را كاملا به وی الهام نماید كه بعد از آن در هیچ پاسخی در نماند و از رفتار و گفتار صحیح دور و منحرف نگردد. او (امام علیه السلام)معصوم،مؤید،موفق و مسدد و از هر گونه خطا و لغزشی در امان است. فقط اوست كه از جانب خدا این گونه قرار داده شده، تا حجت بر بندگانش و گواه او بر خلقش باشد. و «این فضل خداست كه به هر كس بخواهد می دهد و خداوند دارای فضلی بزرگ است».
و چه زیباست كلام زیبای هشتمین گنجینه ی حكمت الهی كه در این بخش با استدلال به آیات قرآن كریم یك بار دیگر حكمت و علم امام را یاد آور می شود و ناگفته هایی از این بحث را مطرح می فرماید:
خداوند سبحان انبیا و ائمه را توفیق بخشید و از خزانه علم و حكمت خود به آنها چیزی كه به دیگران نداده بود اعطا فرمود. از این رو علم آنها برتر از علم مردم زمانشان است.
اعطای حكمت، عطیه ای الهی است كه از سوی پروردگار عالم به امام ارزانی می شود، آنسان كه او از همه ی دانشمندان در همه زمانها، اعلم است.
امام رضا علیه السلام در ادامه فرمایشهای خود با استدلال به برخی آیات قرآن از عظمت علم امام پرده بر می دارد و دیدگان حق طلب را به سوی این معدن حكمت، معطوف می سازد:
[ صفحه 151]
آیه اول: آیا آن كه خود هدایتگر مردم به سوی حق است، شایسته تر است كه از وی پیروی كنند، یا آن كه تا راهنمایی اش نكنند، هدایت نمی یابد. چه می شود شما را؟ شما چگونه حكم می كنید؟
مطلب مورد استدلال در آیه ی شریفه این است كه: مخلوقات در كسب علم و حكمت و سایر كمالات دو دسته اند: بعضی بدون واسطه از خزائن غیبی علم و حكمت الهی، بهره مند می شوند و برخی دیگر با واسطه. اگر قرار است كسی عهده دار ولایت و هدایت مردم باشد، آن كه از سرچشمه زلال هدایت نوشیده بر آن كه از آب آلوده ی جوی لبی تر كرده یقینا سزاوارتر است.
آیه دوم: هر آن كس را كه حكمت دهند، خیر كثیر نصیب او گردیده است.
امام رضا علیه السلام می فرماید: از علم و حكمت مخزون ربوبی به او عطا شده است و اینك به آیه ی فوق استدلال می فرماید كه: خداوند متعال به هر كس حكمت عنایت نمود، خیر كثیر عطا فرموده است و با توجه به این كه آنچه خداوند «كثیر» ش بخواند به واقع كثیر خواهد بود، امام از این خیر كثیر، بهره ی بسیار برده و از این موهبت بزرگ الهی به تمام معنا بهره مند گشته است؛ كه حقیقت حكمت موهبتی است كه از طرف خدای سبحان اضافه می گردد.
آیه سوم: پروردگارتان وی (طالوت) را بر شمایان برگزید و علاوه بر آن، به او فزونی در علم و قدرت جسمانی عطا فرمود و اوست كه پادشاهی خود را به هركس بخواهد می بخشد و او بسیار بخشنده و داناست.
از این آیه ی شریفه چنین بر می آید كه اگر خداوند سبحان كسی را برای منصب هدایت جامعه - اعم از نبوت و رسالت و امامت - برگزیند، ویژگی هایی لازم را در او قرار می دهد و خصوصیت لازم برای امامت و
[ صفحه 152]
هدایت، هم توانایی علمی است و هم نیروی جسمی؛ (و زاده بسطة فی العلم و الجسم).
آیه چهارم: كتاب و حكمت را بر تو نازل نموده و آنچه را نمی دانستی به تو تعلیم داد و همانا فضل الهی بر تو بزرگ (عظیم) بود.
در این آیه كریمه نیز پروردگار عالم به پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله خطاب فرموده كه: خداوند متعال كتاب و حكمت را بر تو نازل كرده؛ یعنی كتاب و حكمت و موهبت و عنایت خداوندی است و فرمود: (علمك ما لم تكن تعلم)؛ خداوند به تو چیزی آموخت كه در مكاتب بشری پیدا نمی شود و فرمود: (و كان فضل الله علیك عظیما) فضل الهی نسبت به تو عظیم است.
آیه پنجم: آیا مردمان - به خاطر آنچه كه خداوند از فضل خویش به ایشان عطا فرموده - بر آنان حسد می ورزند؟ ما به آل ابراهیم، كتاب و حكمت داده و به آنان پادشاه بزرگی عطا نمودیم. بعضی از مردمان ایمان آوردند و گروهی از ایشان از آن روی برتابیدند و آتش جهنم آنان را كفایت می كند.
آری! به آنچه خداوند سبحان به ائمه علیه السلام عنایت فرموده حسادت ورزیدند! یعنی از سقیفه تا غیبت كبرای حضرت ولی عصر علیه السلام آنچه مظلومیت بر ائمه ایجاد شده، به دلیل حسادتهای دشمنان آنهاست.
در این آیات نیز حكمت همراه كتاب ذكر شده است. می فرماید: آل ابراهیم مورد عنایت الهی واقع شدند. زمانی كه مسأله امامت بر حضرت ابراهیم علیه السلام عرضه شد و آن حضرت این مقام را برای فرزندانش نیز درخواست نمود، حق تعالی فرمود: اگر فرزندان تو اهل ظلم نباشند، ما به آنها نیز این مقام را اضافه می كنیم و چون همه فرزندان آن حضرت صالح نبودند - كه مشمول دعای ابراهیم علیه السلام واقع شوند - خداوند فرمود:... بعضی از آنان ایمان آوردند و
[ صفحه 153]
گروهی از ایشان از آن روی برتابیدند و آتش جهنم را بس است. برخی از ذریه آن حضرت مشمول دعای ایشان شدند و قرآن درباره ی آنان می فرماید:
ما به آل ابراهیم،كتاب و حكمت داده و به آنان پادشاهی بزرگی عطا نمودیم.
حضرت رضا علیه السلام در ادامه چنین می فرماید:
«و ان العبد اذا اختارة الله - عزوجل - لامور عباده، شرح صدره لذلك و اودع قبله ینابیع الحكمة...».؛
بنده ای را كه خداوند سبحان برای امور بندگانش اختیار فرماید، به او شرح صدر می بخشد و آمادگی كامل این كار را عنایت می فرماید، و در قلبش چشمه های جوشان حكمت قرار می دهد....
لذا خداوند متعال وقتی نعمت های خود را به پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله متذكر می شود، از این موهبت بزرگ (یعنی شرح صدر) نیز یاد می فرماید: (ألم نشرح لك صدرك) [1] ؛ آیا سینه ی تو را گشاده نساختیم؟
منظور از شرح صدر،توسعه روح و فكر و حجت خداست و این توسعه می تواند مفهوم وسیعی داشته باشد، هم وسعت علمی از طریق وحی را یاد آور گردد و هم گسترش تحمل و استقامت در برابر لجاجت ها و كارشكنی های دشمنان و مخالفان را شامل گردد.
[ صفحه 154]
لذا هنگامی كه موسی بن عمران علیه السلام مأموریت دعوت فرعون طغیانگر را دریافت می كند بلافاصله عرض می كند:
(رب اشرح لی صدری - و یسرلی أمری) [2] ؛ خدایا سینه ام را گشاده ساز و كار را بر من آسان كن!
اصولا هیچ رهبر بزرگی بدون شرح صدر نمی تواند هدایتگر انسانها باشد و به یقین آن كس كه رسالتش از همه عظیم تر است (مانند پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله) شرح صدر او نیز باید از همه بیشتر باشد. طوفانها آرامش اقیانوس روح او را بر هم نزند. مشكلات او را به زانو در نیاورد. كارشكنی های دشمنان مأیوسش نسازد و پرسش از مسایل پیچیده او را در تنگنا قرار ندهد و این عظیم ترین هدیه ی به رسول الله صلی الله علیه و آله بود.
[1] انشراح (94):1.
[2] طه (20):25و26.